Tampere

Tampere; Tampere; Tammerfors
	Finlandiako udalerriak
	Irudi gehiago
Administrazioa
Estatu burujabe	Finlandia
Regional State Administrative Agency	Western and Central Finland Regional State Administrative Agency
Finlandiako eskualdeak	Pirkanmaa
Alkatea	Kalervo Kummola
Izen ofiziala	Tampereen kaupunki; Tammerfors stad; Таммерфорс
Jatorrizko izena	Tampere; Tammerfors
Posta kodea	33100–33900
Geografia
Koordenatuak	61°29′53″N 23°45′36″E / 61.4981°N 23.76°E
Azalera	524,89 km²
Mugakideak	Kangasala, Lempäälä, Nokia, Orivesi, Pirkkala, Ruovesi eta Ylöjärvi
Demografia
Biztanleria	255.333 (2024ko otsailaren 29a); 283 (2023)
Dentsitatea	486 bizt/km²
Informazio gehigarria
Sorrera	1779ko urriaren 1a
Ordu eremua	UTC+02:00 eta UTC+03:00
Hiri senidetuak	Kaunas, Kiev, Linz, Trondheim, Essen, Miskolc, Łódź, Chemnitz, Klaksvík, Mwanza, Tartu Hiria, Kópavogur, Odense, Olomouc, Norrköping udalerria, León, Syracuse, Brașov eta Guangzhou
Hizkuntza ofiziala	finlandiera
	tampere.fi

Tampere (suedieraz: Tammerfors), Finlandiako hego-mendebaldeko hiria, Näsijärvi eta Pyhäjärvi aintziren artean, Helsinki hiriaren ipar-ekialdean. Finlandiako bigarren hiri handiena da. Unibertsitatea eta aireportua ditu. Industria da ekonomia-jarduera nagusia: ehungintza, janari-industria, zapatagintza, papergintza, kautxua. Artearen eta kulturaren gune garrantzitsua ere bada.

Etimologia

Hainbat teoria plazaratu dira 'Tampere izenaren jatorria azaltzeko. Badirudi hiriaren ondoan dauden Tammerkoski ur-lasterretatik datorrela, suedieraz hiriak zein ur-lasterrak Tammerfors izena hartzen baitu.

Historia

Gustavo III.a Suediakoak sortu zuen hiria 1779 urtean^[1]. Garai hartan ur-lasterren albo bietako zelai zabaletan zeuden etxe gutxi batzuek osatzen zuten Tampere. XIX mendean merkatua ireki eta industria ezartzearekin hiria nabarmen hazi zen. 1918ko apirilean, Finlandiako Independentzia Gerran Mannerheimek garrantzi handiko garaipen bat lortu zuen han errusiarren aurka^[2].

Bigarren Mundu Gerraren ondoren alboko hiriak beregan hartu zituen; Messukylä (1947), Lielahti (1950), Aitolahti (1966) eta Teisko (1972), eta hiriaren populazioa asko handitu zen, herrialdeko hirugarrena izateraino.

Geografia eta Klima

Finlandia barnealdean dago Helsinki eta Turkutik 170 kilometro ingurura. Tammerkoski ur-lasterrek Näsiselkä aintzira (iparraldean) eta Villilänsalmi (hego-mendebaldean) aintzirak lotzen dituzte eta bien artean zabaltzen da hiria.

Klimari dagokionez kontinental hezearen eta subartikoaren arteko mugan dago. Azarotik martxora tenperaturen batazbestekoa 0º-tik beherakoa izaten da. Udak epelak dira.

Datu klimatikoak (Tampere)
Hila	Urt	Ots	Mar	Api	Mai	Eka	Uzt	Abu	Ira	Urr	Aza	Abe	Urtekoa
Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C)	8	9.4	14.9	24.2	28.4	31.7	32.5	31.8	24.8	18.4	11.1	9.6	'
Batez besteko tenperatura maximoa (°C)	-3.4	-3.5	1.2	8.2	15.4	19.5	22.2	19.9	14.0	7.5	1.5	-1.9	8.4
Batez besteko tenperatura (ºC)	-6.4	-6.9	-2.8	3.3	9.7	14.1	16.9	15.0	10.0	4.6	-0.6	-4.5	4.4
Batez besteko tenperatura minimoa (°C)	-9.7	-10.6	-6.6	-1.3	3.8	8.6	11.7	10.4	5.9	1.9	-3.0	-7.6	0.3
Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C)	-35.8	-31.8	-29.1	-14.8	-7.2	-1.3	1.8	-0.4	-7	-16.4	-21.7	-33	'
Pilatutako prezipitazioa (mm)	41	29	31	32	41	66	75	72	58	60	51	42	598
Prezipitazio egunak (≥ 1 mm)	10	7	8	7	7	9	10	10	9	10	11	11	109
Iturria: Climatological statistics of Finland 1981-2010 ^[3]

Ekonomia

Mendeetan zehar ehungintza eta metal industria izan zen nagusi baina 1990 hamarkadatik aurrera teknologia berrien eta telekomunikazioen konpainiak ezarri dira bertan eta erabat nagusitu dira.

Kultura

Jaialdiak

Tampereko bizitza kulturala ezaguna da Finlandian eta hainbat jaialdi garrantzitsu ospatzen dira bertan; Tampereko Film laburren Jaialdia, Tammerfest rock Jaialdia, Tampereko Jazz Happening-a^[4], Tampereko Loreen Jaialdia^[5]...

Literatura

Herrialdeko idazle ezagunenetako batzuk Tamprerera etorri ziren bizitzera, hala nola, Väinö Linna, Kalle Päätalo eta Hannu Salama. Langileriaren bizimoldea erakusten saiatu izan dira.

Kirolak

Finlandiako "izotz hockeyaren etxea" da, hoek erakusten du kirol honek hirian duen garrantzia. Bi talde handi ere badaude Tamperen, Ilves (7 liga) eta Tappara. 1965 urtean Munduko Txapelketa bertan jokatu zen.

Beste kirol batzuetako Munduko txapelketak ere izan dira Tamperen, hala nola kanoa sprint (1973, 1983) eta arraunketa (1995).

1967ko EuroBasket txapelketak bi egoitza izan zituen, Helsinki eta Tampere. Bertako taldea Tampereen Pyrintö da.

Ondasun nabarmenak

Tampereko katedrala.
Udaletxea.
Langileen Etxea.
Leninen museoa.
Särkänniemi jolas parkea.

Hiri senidetuak

Erreferentziak

Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2011/12/27 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.

↑ (Finlandieraz) 404. 2015-06-15 (Noiz kontsultatua: 2017-11-24).
↑ (Ingelesez) The Finnish Civil War 1918: History, Memory, Legacy. BRILL 2014-08-14 ISBN 9789004280717. (Noiz kontsultatua: 2017-11-24).
↑ http://en.ilmatieteenlaitos.fi/c/document_library/get_file?uuid=184123e9-06fe-4c48-9827-06c4652ad32c&groupId=30106^{[Betiko hautsitako esteka]}
↑ (Finlandieraz) Tampere Jazz Happening 2017. (Noiz kontsultatua: 2017-11-24).
↑ Tampereko Loreen Jaialdia. .

Kanpo estekak

(Finlandieraz)(Ingelesez) Webgune ofiziala

Datuak: Q40840
Multimedia: Tampere / Q40840

[1] (Finlandieraz) 404. 2015-06-15 (Noiz kontsultatua: 2017-11-24).

[2] (Ingelesez) The Finnish Civil War 1918: History, Memory, Legacy. BRILL 2014-08-14 ISBN 9789004280717. (Noiz kontsultatua: 2017-11-24).

[FMI-3] ttp://en.ilmatieteenlaitos.fi/c/document_library/get_file?uuid=184123e9-06fe-4c48-9827-06c4652ad32c&groupId=30106^{[Betiko hautsitako esteka]}

[4] (Finlandieraz) Tampere Jazz Happening 2017. (Noiz kontsultatua: 2017-11-24).

[5] Tampereko Loreen Jaialdia. .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]