Bean

Pictiúr: "Véineas ag an fholctha" (Godward - 1901);   is í plúr na mban í

Is í is bean ann ná duine baineann fásta. "Cailín" nó "girseach" a thugtar ar dhaoine baineanna nár tháinig i mbun a méide fós.

Comharthaí sóirt

I gcomparáid leis an bhfear, is iad na comharthaí sóirt ar a n-aithnítear an bhean ná:

• Tá cíocha forbartha ar an mbean. Is é atá i gceist leis na cíocha ná faireoga atá in ann bainne a thál i ndiaidh don bhean leanbh a bhreith, agus fíochán sailleach ina dtimpeall.

• Bíonn corróga na mná níos leithne ná a guailleacha.

• Ní bhíonn an oiread céanna clúimh ar an mbean agus a bhíonn ar an bhfear. Ní bhíonn fionnadh ar bhrollach na mná, ná féasóg ar a haghaidh.

• Bíonn guth na mná níos géire ná guth an fhir.

• Bíonn an bhean níos ísle ná an fear.

Baill ghiniúna na mná

Tá baill ghiniúna na mná oiriúnach don bhod a ligean isteach, ionas gur féidir don fhear a sheamhan a thál agus leanbh a choimpeart. Is iad baill ghiniúna eachtracha na mná ná an brillín, na labia majora nó liopaí móra na pite, agus na labia minora nó liopaí beaga na pite. Idir na liopaí a osclaítear an bealach isteach san fhaighin. Le linn na comhriachtana, sáitear an bod isteach san fhaighin agus an fear á bhogadh isteach is amach, ar dhóigh is go bhfuil an bod ag cuimilt leis an tseicin mhúcasach. Má shroicheann an fear a shúnás, ligfidh sé amach tonn seamhain (scaoileadh síl) a rachaidh isteach sa bhroinn taobh thiar den fhaighin.

feimineachas

Ar an dá thaobh den bhroinn, tá na hubhagáin, ina dtáirgtear na hubháin, is é sin, cealla atáirgthe na mná. An feadán a cheanglaíonn an t-ubhagán den útaras, tugtar ubhaducht ("feadán Fallópach") air. Scaoiltear ubhán amháin in aghaidh na míosa saor as ceann de na hubhagáin. Má bhuaileann sé faoi speirmchill ar a bhealach go dtí an t-útaras, iompóidh sé ina shiogót. Nuair a ghreamóidh an siogót san útaras, iompóidh sé ina shuth. Ansin, deirtear go bhfuil an bhean torrach, nó go bhfuil sí ag iompar clainne. Dhá mhí i ndiaidh na coimpeartha, beidh cuma an duine ar an suth, ionas nach suth é a thuilleadh, ach féatas. Beidh an féatas ag fás agus ag forbairt go ceann seacht mí eile, go dtí go saolófar an leanbh.

Mura mbuaile an t-ubhán faoi speirmchill, ní ghreamóidh sé le taobhanna na broinne. Tiocfaidh sé amach as an bhfaighin in éineacht le fuil mhíosúil, nó míostrú, na mná.

Dlí

Ar an 16 Aibreán 2025S, thug Cúirt Uachtarach na Ríochta Aontaithe breithiúnas ina ndeirtear go mbaineann na téarmaí 'bean' agus 'gnéas' le bean bhitheolaíoch agus gnéas bitheolaíoch amháin, rud a fhágann mná trasinscneacha taobh amuigh den sainmhíniú. Chuir feachtasóirí inscne-chriticiúla fáilte roimh an rialú. Ach ar an taobh eile bhí imní ann nach dtabharfar cosaint cheart don phobal trasinscneach. Tháinig an fhógairt seo go gairid i ndiaidh céimeanna eile maidir le cearta daoine trasinscneacha sna Stáit Aontaithe agus san Ungáir.

The whole duty of a woman, or, An infallible guide to the fair sex, 1712

Focail Ghaeilge ar mhná éagsúla

• áilleagán, áilleagán mná: bean amaideach álainn, bean nach bhfuil aon suáilce eile ag baint léi ach a dathúlacht

• cailleach: seanbhean

• cliobóg: bean láidir, bean a bhfuil urra mór coirp inti

• meabhróg: cailín nó bean atá cliste, intleachtúil

• óinseach: amadán mná

• striapach: bean choiteann, bean atá ag dul le meirdreachas mar shlí bheatha. Focal an-láidir é "striapach", agus is fearr gan é a rá os ard. Is ionann "an t-ainm mór a thabhairt ar bhean" agus striapach a thabhairt uirthi.