San Marino
| Repubblika l-Iktar Serena ta' San Marino Serenissima Repubblica di San Marino |
||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
|
||||||
| Mottu: 'Libertas
(Latin) "Libertà" |
||||||
| Innu nazzjonali: Inno Nazionale della Repubblica
|
||||||
 |
||||||
 Mappa tar-Repubblika ta' San Marino
|
||||||
| Belt kapitali | Belt ta' San Marino 43°56′N 12°27′E / 43.933°N 12.45°E
| |||||
| L-ikbar belt | Dogana | |||||
| Lingwi uffiċjali | Taljan1 | |||||
| Gruppi etniċi | Sanmariniż | |||||
| Gvern | Repubblika parlamentari | |||||
| - | Kaptani Reġġenti | Denise Bronzetti Italo Righi |
||||
| - | Segretarju għall-Affarijiet Barranin u Politiċi | Luca Beccari | ||||
| Indipendenza | mill-Imperu Ruman | |||||
| - | Data | 3 ta' Settembru 301 (tradizzjonali) | ||||
| Erja | ||||||
| - | Total | 61.2 km2 (220) 23.5 mil kwadru |
||||
| - | Ilma (%) | negliġibbli | ||||
| Popolazzjoni | ||||||
| - | ċensiment tal-2022 | 33 938 | ||||
| - | Densità | 579/km2 (24) 1,499.6/mili kwadri |
||||
| PGD (PSX) | stima tal-2007 | |||||
| - | Total | $1662 biljun (195) | ||||
| - | Per capita | $34,100 (23) | ||||
| IŻU (2003) | n/a (mhux klassifikata) (n/a) | |||||
| Valuta | Ewro (€) (EUR) |
|||||
| Żona tal-ħin | CET (UTC+1) | |||||
| Kodiċi telefoniku | +378 | |||||
| TLD tal-internet | .sm | |||||
| Qaddis patrun | Sant'Agata | |||||
| 1 "SAN MARINO" (PDF). UNECE. | ||||||
Ir-Repubblika l-Iktar Serena ta' San Marino (
/ˌsæn məˈriːnoʊ/ (għajnuna·info); bit-Taljan: Serenissima Repubblica di San Marino) hi pajjiż fil-Muntanji Apennini. Dan il-pajjiż m'għandu l-ebda żbokk ta' baħar u jinsab totalment interkjuż mill-Italja. Bħala wieħed mill-mikrostati Ewropej, San Marino għandu l-iżgħar popolazzjoni mill-membri kollha tal-Kunsill tal-Ewropa.
San Marino hu l-eqdem stat sovran u repubblika kostituzzjonali fid-dinja. L-istat ġie stabbilit fit-3 ta' Settembru 301 grazzi għan-naġġar Marinu minn Rab, li kienet kolonja Rumana, li mar l-Italja fil-257 W.K. meta l-Imperatur Dijoklezjanu ħareġ digriet li kien jgħid li kellhom jerġgħu jinbnew is-swar tal-belt ta' Rimini li kienu twaqqgħu mill-pirati Liburni.[1]
Il-Kostituzzjoni ta' San Marino, li daħlet fis-seħħ fl-1600, hi l-eqdem kostituzzjoni fid-dinja li għadha fis-seħħ.[2]
San Marino jaqsam fruntiera ta’ 37 km mal-Italja.
Storja
[immodifika | immodifika s-sors]Skont rakkonti leġġendarji li huma rreġistrati għall-ewwel darba sekli wara li hu ssuġġerit li għex, San Marinus telaq mill-gżira ta’ Rab fil-Kroazja ta’ llum ma’ ħabib ta’ ħajtu Leo, u mar fil-belt ta’ Rimini bħala ġebel tal-ġebel. Wara l-Persekuzzjoni Djokletjana wara l-priedki Kristjani tiegħu, ħarab lejn il-Monte Titano viċin, fejn bena knisja żgħira u b’hekk waqqaf dik li llum hija l-belt u l-istat ta’ San Marino.
Skont William Miller, dawn ir-rakkonti tal-oriġini ta’ San Marino “huma taħlita ta’ ħrejjef u mirakli, imma forsi fihom xi ħbub ta’ fatt”. L-ewwel evidenza storika għal komunità monastika f’San Marino tmur għas-seklu 5 jew 6 wara Kristu, meta monk jismu Ewgippu rreġistra li monk ieħor kien għex f’monasteru fl-inħawi. Fl-1291, San Marino appella lill-isqof ta’ Arezzo, Ildebrandino Guidi di Romena, kontra t-talbiet ta’ kontribuzzjoni mill-Vicario del Montefeltro. Il-ġurist Palamede di Rimini ddeċieda favur San Marino u rrikonoxxa l-eżenzjoni mit-taxxa tiegħu mit-talbiet tat-tribujiet ta’ Montefeltro. Fl-1296, meta Guglielmo Durante kien il-gvernatur tar-Romagna, Sammarinesi appella lill-Papa Bonifaċju VIII kontra t-talbiet ulterjuri mill-podestas Montefeltro dwar tributi. L-Abbati Ranieri di Sant'Anastasio kien inkarigat biex jiġġudika t-tilwima. Sar proċess twil bl-użu ta’ diversi xhieda u sorsi biex jiġi ddeterminat l-istatus ta’ eżenzjoni tat-taxxa ta’ San Marino. Il-verdett aktarx kien favur l-awtonomija ta’ San Marino, hekk kif aktar tard l-Istat ma ħallasx taxxi lill-Montefeltro.
Fl-1320, il-komunità ta’ Chiesanuova għażlet li tingħaqad mal-pajjiż. Fl-1463, San Marino tkabbar bl-inklużjoni tal-komunitajiet ta' Faetano, Fiorentino, Montegiardino, u Serravalle; minn dakinhar, il-fruntieri tal-pajjiż baqgħu ma nbidlux.
Fl-1503, Cesare Borgia, iben il-Papa Alessandru VI, okkupa r-Repubblika għal sitt xhur sakemm is-suċċessur ta’ missieru, il-Papa Ġulju II, intervjena u rrestawra l-indipendenza tal-pajjiż.
Fl-4 ta’ Ġunju 1543, Fabiano di Monte San Savino, neputi tal-Papa li kien aktar tard Ġulju III, ipprova jirbaħ ir-repubblika, iżda l-infanterija u l-kavalleria tiegħu fallew hekk kif intilfu f’ċpar dens, li s-Sammarinesi attribwixxu lil San Quirinus, li kien jum il-festa tiegħu.
Wara li d-Dukat ta’ Urbino ġie anness mill-Istati Papali fl-1625, San Marino sar imdawwar bl-istati papali. Dan wassal biex fl-1631 fittxet il-protezzjoni formali tal-Istati Papali, iżda dan qatt ma kien jammonta għal kontroll Papali de facto tar-repubblika.
Il-pajjiż kien okkupat fis-17 ta’ Ottubru 1739 mill-legat (gvernatur Papali) ta’ Ravenna, il-Kardinal Giulio Alberoni, iżda l-indipendenza ġiet restawrata mill-Papa Klement XII fil-5 ta’ Frar 1740, jum il-festa ta’ Sant’Agata, u wara saret patruna tar-repubblika.
L-avvanz tal-armata ta’ Napuljun fl-1797 ippreżenta theddida qasira għall-indipendenza ta’ San Marino, iżda l-pajjiż ġie salvat milli jitlef il-libertà tiegħu minn wieħed mir-reġenti tiegħu, Antonio Onofri, li rnexxielu jikseb ir-rispett u l-ħbiberija ta’ Napuljun. Minħabba l-intervent ta’ Onofri, Napuljun wiegħed, f’ittra lil Gaspard Monge, xjenzat u kummissarju tal-Gvern Franċiż għax-Xjenza u l-Arti, li jiggarantixxi u jipproteġi l-indipendenza tar-Repubblika, saħansitra offra li jestendi t-territorju tagħha skont il-bżonnijiet tagħha. L-offerta ġiet irrifjutata mir-reġenti, bil-biża’ ta’ ritaljazzjoni futura minn revanchism ta’ stati oħra.
Matul l-aħħar fażi tal-proċess tal-unifikazzjoni Taljana fis-seklu 19, San Marino serva bħala kenn għal ħafna nies ippersegwitati minħabba l-appoġġ tagħhom għall-unifikazzjoni, inklużi Giuseppe Garibaldi u martu Anita. Garibaldi ħalla lil San Marino jibqa’ indipendenti. San Marino u r-Renju tal-Italja ffirmaw Konvenzjoni ta’ Ħbiberija fl-1862.
Il-gvern ta’ San Marino għamel lill-President tal-Istati Uniti Abraham Lincoln ċittadin onorarju. Huwa kiteb fi tweġiba, u qal li r-repubblika wriet li "gvern ibbażat fuq prinċipji repubblikani huwa kapaċi li jkun amministrat b'tali mod li jkun sigur u dejjiemi".
Matul l-Ewwel Gwerra Dinjija, meta l-Italja ddikjarat gwerra lill-Awstrija-Ungerija fl-24 ta’ Mejju 1915, San Marino baqgħet newtrali u l-Italja adottat ħarsa ostili tan-newtralità Sammarinese, billi tissuspetta li San Marino jista’ jospita spiji Awstrijaċi li setgħu jingħataw aċċess għall-istazzjon radjotelegrafiku l-ġdid tagħha. L-Italja ppruvat twaqqaf bil-forza stakkament ta’ Carabinieri fir-repubblika u mbagħad taqta’ l-linji tat-telefon tar-repubblika meta ma aċċettax. Żewġ gruppi ta’ għaxar voluntiera ngħaqdu mal-forzi Taljani fil-ġlied fuq il-front Taljan, l-ewwel bħala ġellieda u t-tieni bħala korp mediku li jopera sptar tal-kamp tas-Salib l-Aħmar. L-eżistenza ta’ dan l-isptar aktar tard wasslet biex l-Awstrija-Ungerija tissospendi r-relazzjonijiet diplomatiċi ma’ San Marino.
Wara l-gwerra, San Marino sofra minn rati għoljin ta’ qgħad u inflazzjoni, li wasslu għal tensjoni akbar bejn il-klassijiet inferjuri u medja. Dawn tal-aħħar, jibżgħu li l-gvern moderat ta’ San Marino kien se jagħmel konċessjonijiet lill-maġġoranza tal-klassi inferjuri, bdew juru appoġġ għall-Partit Faxxista Sammarinese (Partito Fascista Sammarinese, PFS), imwaqqaf fl-1922 u stilat fil-biċċa l-kbira fuq il-kontroparti Taljana tagħhom. Il-ħakma tal-PFS damet mill-1923 sal-1943, u matul dan iż-żmien ħafna drabi fittxew l-appoġġ mill-gvern faxxista ta’ Benito Mussolini fl-Italja. Matul it-Tieni Gwerra Dinjija, San Marino baqa’ newtrali, għalkemm kien irrapurtat b’mod żbaljat f’artiklu fil-New York Times li kien iddikjara gwerra lir-Renju Unit fis-17 ta’ Settembru 1940. Il-gvern Sammariniż aktar tard bagħat messaġġ lill-gvern Ingliż fejn qal li fil-fatt ma kinux iddikjaraw gwerra.
Referenzi
[immodifika | immodifika s-sors]- ^ "Archive copy". Arkivjat minn l-oriġinal fl-2014-09-26. Miġbur 2009-05-27.Manutenzjoni CS1: kopja arkivjata bħala titlu (link)
- ^ "Guide to Law Online: San Marino" (bl-Ingliż). Law Library of United States Congress. Miġbur 2008-05-21.
.svg)
Koordinati: 43°56′N 12°28′E / 43.933°N 12.467°E