Flisak
Flisak (oryl, flis) – przedstawiciel grupy zawodowej zajmującej się w dawnej Polsce flisem, czyli rzecznym spławem (transportem) towarów[1].
Jednym z tradycyjnych zajęć w górach było flisactwo. Flis, czyli rzeczny spław, był częstą formą transportu w górzystych regionach Słowacji i odbywał się przy pomocy tratw. Przewożono, czyli spławiano różnego rodzaju towary, np. drewno, piasek czy żywność. Najczęściej do spławu wykorzystywano takie rzeki jak Orawa, Wag, Poprad czy Dunajec[2].
Z reguły byli to chłopi zamieszkujący nadrzeczne wsie, dla których spław był dodatkowym, sezonowym zajęciem. Z biegiem czasu wytworzyli oni swoje własne obyczaje i słownictwo. Kulturę flisacką upamiętnił m.in. Sebastian Fabian Klonowic w swoim poemacie Flis, to jest Spuszczanie statków Wisłą i inszymi rzekami do niej przypadającymi z 1595 roku[3].
Ważnym ośrodkiem dla spławów w Polsce od XVI do XX w. był Ulanów[4] położony u ujścia Tanwi do Sanu[5]. W 2014 roku flisackie tradycje z Ulanowa wpisane zostały na Krajową Listę Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego. Obecnie ulanowscy flisacy skupieni w Bractwie Flisackim pw. św. Barbary (patronki wodniaków), kultywują tradycje flisackie w formie turystyczno-rekreacyjnej[6].
Hierarchia
[edytuj | edytuj kod]Starszy flisak kierujący spływem i odpowiedzialny za stan i transport tratew był zwany retmanem[7]. Ponieważ flisacy stanowili liczną grupę zawodową, w XVII wieku założyli własną organizację przypominającą rzemieślniczy cech miejski, a król Władysław IV Waza nadał im przywileje cechowe.
Flisak w legendach i przypowieściach
[edytuj | edytuj kod]Wiersz o flisakach z Torunia:
- Flisaczkowa żona,
- siedzi sobie doma.
- A flisaczek, nieboraczek,
- robi na chleb jak robaczek,
- płynie do Torunia.
Legenda o sercu lasowiackim opowiadająca o miłości między flisakiem a dziewczyną z Dąbrowicy według opowiadania Anny Rzeszut została upamiętniona w inskrypcji znajdującej się na rzeźbie Serce Lasowiackie znajdującej się na rynku w Baranowie Sandomierskim[8][9].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Wioletta Kałamucka, Tradycyjne sposoby wykorzystania zasobów rzek na przykładzie flisactwa w Ulanowie, „Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego PTG”, 2.
- ↑ Agata Jędrzejczyk i inni red., EtnoCuda: elementarz folkloru polsko-słowackiego pogranicza = EtnoDivy: šlabikár folklóru pol'sko-slovenského pohraničia, Bielsko-Biała: Regionalny Ośrodek Kultury w Bielski-Białej, 2020, ISBN 978-83-63291-83-9, OCLC 1164100946 [dostęp 2025-01-13].
- ↑ Paulina Siembida, Flisactwo z Ulanowa [online] [dostęp 2020-08-24] [zarchiwizowane z adresu 2016-05-08].
- ↑ Kultura, ulanow.pl.
- ↑ Miasto i Gmina Ulanów - położenie i rys historyczny [online], www.lgdnisko.webd.pl [dostęp 2020-08-24].
- ↑ KRAJOWA LISTA NIEMATERIALNEGO DZIEDZICTWA KULTUROWEGO [online], niematerialne.nid.pl [dostęp 2020-08-24].
- ↑ Flisacy - Atrakcje Torunia. Przewodnik po Toruniu [online], www.turystyka.torun.pl [dostęp 2020-08-24] (pol.).
- ↑ Baranów Sandomierski - rynek [online], RMF FM [dostęp 2023-05-21] (pol.).
- ↑ Baranów Sandomierski - Niezbędnik turysty - Legenda o Sercu Lasowiackim - Interaktywny Portal Turystyczny Perły Polski [online], www.perlypolski.pl [dostęp 2023-05-21].
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Szyprowie toruńscy. toruntour.pl. [dostęp 2018-08-19].
- Malowidła w kaplicy św. Barbary. toruntour.pl. [dostęp 2018-08-19].
- Flisacy w dawnym Toruniu. toruntour.pl. [dostęp 2018-08-19].
- Bractwo Flisackie