Neferusobek

Neferusobek
	; Statua Sobekneferu, Muzeum Egipskie w Berlinie
	władczyni starożytnego Egiptu
Okres	od 1798 p.n.e.; do 1794 p.n.e.
	Dane biograficzne
Dynastia	XII dynastia
Ojciec	Amenemhat III
	Multimedia w Wikimedia Commons

Neferusobek albo Sobekneferu (język egipski Sbk-nfrw - piękno/wspaniałość Sobeku) – władczyni starożytnego Egiptu z XII dynastii, z okresu Średniego Państwa. Panowała prawdopodobnie w latach 1798–1794 p.n.e.^[1]

Rodzina

Była córką Amenemhata III i nieznanej matki. Miała siostrę Neferuptah, którą prawdopodobnie ojciec przygotowywał na swoją następczynię, jednakże ona umarła wcześniej.

Miała również brata bądź brata przyrodniowego Amenemhata IV^[2], który był synem Amenemhata III i kobiety Hetepti. Relacje między Amenemhatem IV a Sobekneferu nie są pewne - możliwe, żę byli oni małżeństwem. Jednakże, w źródłach Sobekneferu nigdy nie posiada typowej dla żony faraońskiej tytulatury "Żony Króla" albo "Siostry Króla"^[3].

Prawdopodobnie po śmierci ojca, a później następców i możliwych synów Amenemhata IV Sobekhotepa I i Sonbefa objęła regencję. Przejęcie przez nią władzy przypuszczalnie nie wywołało jakichkolwiek protestów i sprzeciwów. Jako pierwsza żeńska władczyni w historii Egiptu używała pełnej tytułatury faraońskiej^[4].

Kobiecy aspekt rządów

Sobekneferu była jedną z niewielu kobiet, które panowały w Egipcie i pierwszą, która w swoich inskrypcjach używała pełnej tytulatury faraońskiej. Była także pierwszą spośród władców, której imię własne i faraońskie jest związane z bóstwem-krokodylem Sobekiem^[5]. W swoich inskrypcjach Sobekneferu mówi w osobie żeńskiej; w kilku miejscach nazywa siebie 'córką Ra'^[6]. Natomiast w swoich popiersiach łączy kobiece i męskie cechy.

W historii Starożytnego Egiptu było jeszcze kilka kobiet-władczyń. Już w czasach I dynastii Meritneit możliwie panowała jako regentka dla swojego syna^[7]. W V dynastii również była królową-regentką Setibhor. Jej pomniki prawdopodobnie po jej śmierci były celowo niszczone^[8].

Rządy

Jej rządy obecnie uważa się za próbę kontynuacji i ratowania ciągłości XII dynastii oraz przeciwstawienia się upadkowi państwowości w schyłkowym okresie Średniego Państwa, po rządach potężnych władców z początków dynastii. Ich działania reformatorskie i wielki wysiłek włożony w rozwój gospodarczy kraju przyniosły efekt odwrotny do zamierzonego i na tyle osłabiły państwo, iż doprowadziło to w końcu do jego upadku^{[potrzebny przypis]}.

Uważa się, że to ona dokończyła budowę świątyni grobowej Amenamhata III, zwanej przez Greków labiryntem^{[potrzebny przypis]}.

Świadectwa

Współczesne świadectwa archeologiczne

Rysunek Flindersa Petrie cylindra z pieczęcią Sobekneferu, obecnie w kolekcji Muzeum Brytyjskiego

Z racji swych krótkich rządów Neferusobek nie pozostawiła po sobie wielkich budowli ani licznych posągów, ani wielkiej ilości źródeł archeologicznych.

Podczas prac wykopaliskowych pod kierownictwem Williama Petriego w latach 1910–1911 na terenie Mazghuny, oddalonego około 5 kilometrów od Dahszur, odkryto pozostałości dwóch piramid, które w swej konstrukcji przypominały piramidę Amenemhata III. Jednakże zmiany i udoskonalenia w ich konstrukcji, szczególnie w sposobie zamknięcia komory grobowej, nasunęły przypuszczenie, że są one budowlami późniejszymi. Na tej podstawie wysunięto hipotezę, że są to piramidy: jedna Amenemhata IV, a druga Neferusobek.

Odkryto także graffito w nubijskiej fortecji Kumna(inne języki), które opisuje zalew Nilu w wysokości 1,83 m podczas trzeciego roku jej rządów^[9]. Znaleziono też cylinder z królewską pieczęcią i tytulaturą Sobekneferu, który obecnie się znajduje w kolekcji Muzeum Brytyjskiego^[10].

Jeszcze jednym ze świadectw jest jej posąg, przechowywany obecnie w Luwrze, ukazujący tors królowej w kobiecej szacie, na której nosi ona męskie ubranie władcy, chustę nemes i faraońską przepaskę.

Świadectwa historyczne

Imię królowej znajduje się na Liście Królów w Sakkarze, na Tablicy z Karnaku i w Kanonie Turyńskim To stanowi dowód na prawowitość jej władzy w opinii niektórych jej następców, głównie w czasach XIX dynstii. Natomiast nie ma wzmianki o Sobekneferu na Liście Królów z Abydos. Według Kanonu Turyńskiego jej panowanie trwało 3 lata, 10 miesięcy i 24 dni. Także o długości jej panowania wspomina znacznie późniejszy autor Maneton, zgodnie z którym jej rządy trwały 4 lata^[11].

Lista z Abydos, sporządzona przez Ramzesa II również nie wspomina o innych "nieprawowitych" faraonach – Hatszepsut, Akhenatenie, Smenchkare, władcach hyksoskich itp. Może to być wskaźnikiem tego, kogo Ramzes II i jego poprzednik Seti I uważali za nieprawnych władców. Jednkaże powstaje pytanie, dlaczego w ww. Kanonie Turyńskim i Liście Królów z Karnaku, sporządzonych podczas rządów tegoż Ramzesa II, pojawia się imię Sobekneferu.

Tytulatura

Królewski Protokół

serech lub Horusowe:

trl.: Mryt-Ra

tłum.: Ukochana-przez-Re

nebti lub Należący do Obu Pań:

trl.: Satsechem Nebettaui

tłum.: Córka-Mocy, Pani-Obu-Krajów

Złotego Horusa:

trl.: Dżedetchau

tłum.: Ustanowiona-dla-władzy

prenomen lub imię tronowe:

trl.: Sbk-kA-Ra

tłum.: Sobek-dusza-Re

nomen lub imię rodowe:

trl.: Sbk-nfrw

tłum.: Piękność/wspaniałość-Sobka

Przypisy

↑ PiotrP. Kotlarz PiotrP., Początki państwowości, e-bookowo, 5 kwietnia 2022, ISBN 978-83-950839-1-4 [dostęp 2023-06-29] (pol.).
↑ Manetho, Aegyptiaca
↑ Zecchi 2010, s. 84
↑ Gillam 2001, s. 301
↑ MarcoM. Zecchi MarcoM., Sobek of Shedet : The Crocodile God in the Fayyum in the Dynastic Period, [w:] Studi sull'antico Egitto, Todi: Tau Editrice., 2010, s. 84-85, ISBN 978-88-6244-115-5 .
↑ GaeG. Callender GaeG., The Middle Kingdom Renaissance (c. 2055–1650 BC), [w:] IanI. Shaw (red.), The Oxford History of Ancient Egypt, Oxford: Oxford University Press, 2003, s. 159, ISBN 978-0-19-815034-3 .
↑ Kara WashingtonK.W. Cooney Kara WashingtonK.W., When Women Ruled the World: Six Queens of Egypt, DC: National Geographic, 2018, s. 30, ISBN 978-1-4262-1977-1 .
↑ Ann MacyA.M. Roth Ann MacyA.M., Models of Authority : Hatshepsut's Predecessors in Power, [w:] CatharineC. Roehrig (red.), Hatshepsut From Queen to Pharaoh, New York: Metropolitan Museum of Art, 2005, s. 12, ISBN 1-58839-173-6 .
↑ Hornung i inni, The Relative Chronology of the Middle Kingdom and the Hyksos Period (Dyns. 12-17), [w:] DavidD. Warburton (red.), Ancient Egyptian Chronology, wyd. Leiden: Brill, 2006, s.168–196, ISBN 978-90-04-11385-5 .
↑ FlindersF. Petrie FlindersF., Scarabs and Cylinders with names : illustrated by the Egyptian collection in University College, London., 1917, pl. XIV, OCLC 638808928 .
↑ W.G.W.G. Waddell W.G.W.G., Manetho, Ptolemy, Tetrabiblos with an English Translation, Eric Herbert (red.)E.H.() Warmington (red.), 1964, s. 69, OCLC 610359927 .

Bibliografia

Gillam, Robyn, Sobekneferu [w]: The Oxford Encyclopedia of Ancient Egypt, V. 3, red. Redford, Donald B, Oxford: Oxford University Press, ISBN 978-0-19-510234-5
NicolasN. Grimal NicolasN., Dzieje starożytnego Egiptu, AdamA. Łukaszewicz (tłum.), Warszawa: PIW, 2004, ISBN 83-06-02917-8, OCLC 749417518 .
BogusławB. Kwiatkowski BogusławB., Poczet faraonów, Warszawa: Iskry, 2002, ISBN 83-207-1677-2, OCLC 830308044 .
Schneider Th., Leksykon faraonów, Kraków-Warszawa: PWN, 2001, ISBN 83-01-13479-8
Zecchi, Marco,Sobek of Shedet : The Crocodile God in the Fayyum in the Dynastic Period, Studi sull'antico Egitto, Todi: Tau Editrice, ISBN 978-88-6244-115-5.

[1] PiotrP. Kotlarz PiotrP., Początki państwowości, e-bookowo, 5 kwietnia 2022, ISBN 978-83-950839-1-4 [dostęp 2023-06-29] (pol.).

[2] Manetho, Aegyptiaca

[3] Zecchi 2010, s. 84

[4] Gillam 2001, s. 301

[5] MarcoM. Zecchi MarcoM., Sobek of Shedet : The Crocodile God in the Fayyum in the Dynastic Period, [w:] Studi sull'antico Egitto, Todi: Tau Editrice., 2010, s. 84-85, ISBN 978-88-6244-115-5 .

[6] GaeG. Callender GaeG., The Middle Kingdom Renaissance (c. 2055–1650 BC), [w:] IanI. Shaw (red.), The Oxford History of Ancient Egypt, Oxford: Oxford University Press, 2003, s. 159, ISBN 978-0-19-815034-3 .

[7] Kara WashingtonK.W. Cooney Kara WashingtonK.W., When Women Ruled the World: Six Queens of Egypt, DC: National Geographic, 2018, s. 30, ISBN 978-1-4262-1977-1 .

[8] Ann MacyA.M. Roth Ann MacyA.M., Models of Authority : Hatshepsut's Predecessors in Power, [w:] CatharineC. Roehrig (red.), Hatshepsut From Queen to Pharaoh, New York: Metropolitan Museum of Art, 2005, s. 12, ISBN 1-58839-173-6 .

[9] Hornung i inni, The Relative Chronology of the Middle Kingdom and the Hyksos Period (Dyns. 12-17), [w:] DavidD. Warburton (red.), Ancient Egyptian Chronology, wyd. Leiden: Brill, 2006, s.168–196, ISBN 978-90-04-11385-5 .

[10] FlindersF. Petrie FlindersF., Scarabs and Cylinders with names : illustrated by the Egyptian collection in University College, London., 1917, pl. XIV, OCLC 638808928 .

[11] W.G.W.G. Waddell W.G.W.G., Manetho, Ptolemy, Tetrabiblos with an English Translation, Eric Herbert (red.)E.H.() Warmington (red.), 1964, s. 69, OCLC 610359927 .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]