Pilzno

Pilzno

Plzeň

Śródmieście z katedry św. Bartłomieja
Herb Flaga
Państwo	Czechy
Kraj	pilzneński
Powiat	Pilzno-miasto
Burmistrz	Martin Baxa
Powierzchnia	137,66 km²
Wysokość	430 m n.p.m.
Populacja (1.01.2024) • liczba ludności • gęstość	185 599 1 348,24 os./km²
Nr kierunkowy	37
Kod pocztowy	301 00
Tablice rejestracyjne	P
Podział miasta	4 dzielnice
Położenie na mapie kraju pilzneńskiego Pilzno
Położenie na mapie Czech Pilzno
49°44′N 13°22′E
Strona internetowa

Pilzno (cz. Plzeň^ⓘ, niem. Pilsen) – miasto w zachodnich Czechach, stolica kraju pilzneńskiego. Położone jest w kotlinie, gdzie zbiega się wiele potoków, tworząc rzekę Berounkę. Znane jest przede wszystkim z piwa Pilsner Urquell i zakładów Škoda Transportation. Na początku 2024 roku, z liczbą mieszkańców wynoszącą ponad 185 tys., Pilzno zajmowało czwarte miejsce pod względem liczby ludności w Czechach.

Charakterystyka

Powierzchnia miasta wynosi 137,66 km². Powiat Pilzno-miasto jest powiatem grodzkim oraz siedzibą powiatów Pilzno Północ i Pilzno Południe. Od 1 stycznia 2003 powiaty nie są już jednostką podziału administracyjnego Czech. Podział na powiaty zachowały jednak sądy, policja i niektóre inne urzędy państwowe. Został również zachowany dla celów statystycznych.

Historia

Pilzno w XIX wieku

Najstarsze ślady osiedli ludzkich na tym terenie datuje się na 5000 lat p.n.e. W X wieku w położonej kilka km od dzisiejszego miasta miejscowości Stare Pilzno (Stary Plzenec) istniał gród obronny, gdzie zachowała się romańska rotunda z XI-XII wieku. W źródłach łacińskich gród ten nazywany był Plizeni (993) i Plizen (1109). Obecne miasto jako Neu-Pilsen zostało założone w nowym miejscu na polecenie króla Wacława II około 1295 roku przez zasadźcę Heinricha. Miasto w założeniu miało być jednym z największych i najważniejszych miast czeskich, więc zostało rozplanowane z dużym rozmachem. Główny rynek, o skali 139 x 193 metrów, jest jednym z największych rynków w Europie, a szerokość ulic była większa niż w innych miastach z tego okresu. Pilzno w obrębie murów zajmowało największą powierzchnię po Pradze, a w znaczeniu wkrótce ustępowało już tylko stolicy i Kutnej Horze. W 1300 roku Pilzno zostało po raz pierwszy wymienione w dokumencie przez biskupa Bazylei Petera von Aspelta. Chociaż miasto było najmłodszym miastem królewskim w zachodnich Czechach, szybko stało się centrum politycznym i gospodarczym regionu.

Z ekonomicznego geograficznego punktu widzenia miasto zostało zbudowane na szlaku handlowym z Pragi, który rozgałęział się w Pilźnie na szlak do Norymbergi i na szlak do Regensburga. W herbie Pilzna znajduje się wielbłąd. Zwierzę to było podarkiem, jaki przywieźli ze sobą najemnicy czescy walczący w bitwie pod Grunwaldem. Był to jeden z wielbłądów, które Władysław II Jagiełło otrzymał od swych sojuszników: księcia Witolda i Dżalala ad-Dina. W 1417 roku Pilzno zostało opanowane przez mieszkańców opowiadających się za husytami, jednak w 1420 roku miasto zostało opanowane przez katolików. Od 1433 do maja 1434 roku miasto było nieskutecznie oblegane przez husytów.

W latach 1599 i 1600 w czasie epidemii dżumy miasto pełniło funkcję tymczasowej stolicy Czech, ponieważ mieszkał tutaj cesarz Rudolf II Habsburg. Cesarz zbudował tu w 1606 roku "Cesarski Dom", ale nigdy go nie używał.

Rozwój miasta zahamowała wojna trzydziestoletnia oraz zarazy. Podczas wojny trzydziestoletniej miasto w 1618 roku zostało zdobyte po oblężeniu przez wojska protestanckie Ernsta von Mansfelda i nie zostało odbite przez wojska cesarskie do 1621 roku. W 1633 roku wybitny cesarski dowódca Albrecht von Wallenstein miał w Pilźnie swoją kwaterę zimową. Oskarżony o zdradę i utratę wsparcia swojej armii, uciekł z miasta 23 lutego 1634 r. do Chebu, gdzie został zamordowany. W latach 1645-1649 cesarski dowódca miasta Jan van der Croon wzmocnił fortyfikacje Pilzna, dzięki czemu miasto nie zostało zaatakowane przez wojska szwedzkie. Miasto i region popierały podczas wojny cesarza i stronę katolicką. Po wojnie odbudowa poważnie zniszczone miasta i zaludnienia do wcześniejszego poziomu trwała aż do końca XVIII wieku. W XIX wieku nastąpił gwałtowny rozwój Pilzna, które stało się wielkim ośrodkiem przemysłu metalowego, a główną postacią tego okresu był Emil Škoda, właściciel huty żelaza. Po 1890 huta została przekształcona w zakład zbrojeniowy, a w później samochodowy. W drugiej połowie XIX wieku Pilzno było drugim miastem w Czechach pod względem wielkości i znaczenia. W 1900 r. ludność niemieckojęzyczna liczyła około 13,5 % mieszkańców. W czasie I wojny światowej miasto było najważniejszym ośrodkiem produkcji zbrojeniowym Austro-Węgier. Po 1918 roku miasto znajdowało się w składzie Czechosłowacji.

W okresie II wojny światowej Pilzno stało się częścią Protektoratu Czech i Moraw (granica z III Rzeszą biegła za rogatkami miasta) oraz siedzibą władz administracyjnych (Oberlandratsbezirk Pilsen). W styczniu 1942 roku Niemcy wywieźli ludność żydowską Pilzna do obozu w Terezinie, gdzie w większości zginęła. W dniu 6 maja 1945 miasto, przy niewielkim oporze niemieckim, zostało zajęte przez amerykańskich czołgistów z 16 dywizji, co komunistyczne państwo czechosłowackie starało się ukryć przez cały czas swego istnienia.

1 czerwca 1953 w zakładach Škody (wówczas Zakładach im. Lenina) doszło do strajku pracowników przeciwko zapowiedzianej wymianie pieniędzy. W stłumionych przez komunistyczne władze protestach wzięło udział ok. 20 tys. ze 130 tys. mieszkańców miasta. W latach 90. XX wieku Pilzno przeżywało kryzys w związku z upadkiem przemysłu ciężkiego po transformacji ustrojowej.

Náměstí Republiky

Katedra św. Bartłomieja

Ratusz w Pilźnie

Wielka Synagoga

Piwo Pilsner

Król Wacław II nadał 260 mieszczanom przywilej warzenia piwa; a na początku wieku XVII było w mieście 26 browarów. Jakość produkcji nie zawsze była wysoka, więc w XIX rada miejska przymusiła browarników do połączenia się. W efekcie w 1839 r. podjęto decyzję o utworzeniu browaru miejskiego (Bürgerliches Brauhaus, później Prazdroj), a 5 października 1842 roku bawarski piwowar Josef Groll jako pierwszy uwarzył pierwszą partię piwa typu pilzneńskiego. W 1842 założono browar Pilsner Urquell – dzisiejszą wizytówkę Pilzna, które wówczas należało do Cesarstwa Austrii. W 1869 roku założono browar Gambrinus.

Struktura powierzchni

Według danych z 31 grudnia 2003 powiat ma obszar 137,66 km², o strukturze:

• użytki rolne – 45,32%, w tym 72,25% gruntów ornych
• inne – 54,68%, w tym 34,49% lasów.

Liczba gospodarstw rolnych wynosi 61.

Demografia

Rok	Liczba ludności	Liczba kobiet	Liczba mężczyzn
2008	165 238	85 402	79 836
2016	169 858	87 241	82 617
2023	181 240	94 049	87 191
2024	185 599	96 078	89 521

Zatrudnienie

Mieszkańcy ze stałym zatrudnieniem	66 067
Średnia pensja miesięczna	17 557 koron
Bezrobotni	6638
Stopa bezrobocia	7,65%

Gospodarka

W mieście rozwinął się przemysł maszynowy, środków transportu, spożywczy, elektrotechniczny, elektroniczny, poligraficzny, papierniczy, drzewny, odzieżowy, skórzany oraz materiałów budowlanych.

Transport

W Pilźnie kofunkcją systemy zbiorowych przewozów autobusowych, tramwajowych i trolejbusowych.

Przez miasto przebiega autostrada D5 łącząca Pragę z Niemcami.

W dzielnicy Východní Předměstí znajduje się jeden z największych dworców kolejowych w kraju.

Szkolnictwo

W Pilźnie działają:

Rodzaj szkoły	Liczba szkół
Przedszkola	49
Szkoły podstawowe	31
Gimnazja	6
Szkoły średnie techniczne	17
Szkoły średnie ogólnokształcące	10
Szkoły wyższe	3

Służba zdrowia

Lekarze	1333
Szpitale	5
Specjalistyczne ośrodki terapeutyczne	2
Gabinety dentystyczne	130
Apteki	44

Sport

ČEZ Aréna

• HC Pilzno 1929 – klub hokejowy
• Viktoria Pilzno – klub piłkarski

Urodzeni w Pilźnie

• Petr Čech – piłkarz
• Karel Gott – piosenkarz
• Peter Grünberg – fizyk
• Andrea Hlaváčková – tenisistka
• Eva Hrdinová – tenisistka
• Emil Škoda – przemysłowiec
• Barbora Strýcová – tenisistka
• Jiří Trnka – animator
• Wowa Bayak – muzyk, wokalista
• Benny Cristo – piosenkarz

Współpraca

Miejscowości partnerskie:

• Birmingham, Stany Zjednoczone
• Jekaterynburg, Rosja
• Liège, Belgia
• Limoges, Francja
• Ratyzbona, Niemcy
• Takasaki, Japonia
• Winterthur, Szwajcaria

Bibliografia

• Český statistický úřad (czeski urząd statystyczny)

Linki zewnętrzne

• Plzeň (ang.)
• Opis Pilzna w książce Z notatek turysty autorstwa Czesława Jankowskiego, wyd. 1907