1954

1954 сыл.

Туох буолбута

• Үөһээ Халыма улууһа улууһа төрүттэмит

Тохсунньу

• Тохсунньу 7 — Джорджтауннааҕы IBM эспэримиэнэ: Нью-Йорка IBM хонтуоратыгар массыына тылбааһын аан бастаан дьоҥҥо көрдөрбүттэр.

Олунньу

• Олунньу 19 — ССРС салалтата Кырыым уобалаһын РСФСР-тан в Украина ССР-гар биэрбит.

Муус устар

• Муус устар 12 — Мария Нартахованы Саха АССР Үрдүкү Сэбиэтин Президиумун бэрэссэдээтэлинэн талбыттар. Бу дуоһунаска 9 сыл, 1963 сыллаахха биэнсийэҕэ барыар дылы үлэлээбитэ.
• Муус устар 21
  • ССРС ЮНЕСКО чилиэнэ буолбут.
  • Чиэхийэҕэ «буржуазнай националистар» сууттара саҕаламмыт, сууттанааччылар ортолоругар кэлин Чиэхийэ хомуньуус баарытйатын салайааччыта буолбут Густав Гусак баара.
• Муус устар 26 — ССРС Үрдүкү Сэбиэтэ Кырыым уобалаһын РСФСР састаабыттан таһаарбыт уонна Украина ССР састаабыгар киллэрбит, ол туһунан ССРС конституциятыгар уларытыылары оҥорбут.
• Муус устар 30 — Орто Халыма оройуонуттан араарыллан Зырянка кииннээх Үөһээ Халыма оройуона төрүттэммит.

Ыам ыйа

• Ыам ыйын 5 — байыаннайдар өрө турууларын түмүгэр Парагвайга былааска Альфредо Стресснер кэлбит.
• Ыам ыйын 14 — Гаага куоракка ХНТ-га киирэр дойдулар «Сэбилэниилээх иирсээн кэмигэр култуура сыаннастарын көмүскүүр Гаагатааҕы конвенция» ылыммыттар.
• Ыам ыйын 17 — АХШ Үрдүкү Суута оскуолаҕа расанан сегрегацияны (ол аата араарыыны) боппут. Бу иннинэ хара тириилээх үөрэнээччилэр туспа үөрэнэллэрэ.

Бэс ыйа

• Бэс ыйын 15 — УЕФА олохтоммут.
• Бэс ыйын 26 — Калуга уобалаһын Обнинскай бөһүөлэгэр (билигин куорат) аан дойдуга бастакы атомнай электростанцианы үлэлэппиттэр.
• Бэс ыйын 27 — Обнинскай куоракка, Москубаттан чугас Обнинскайдааҕы атомнай станция аһыллыбыт, Сэбиэскэй Сойуус бастакы атомнай станцията.

От ыйа

• От ыйын 18 — ССРС оскуолаларыгар уолаттар уонна кыргыттар бииргэ үөрэнэр буолбуттар.
• От ыйын 21 — Бастакы Индокитай сэриитин түмүктүүр Женеватааҕы кэмпириэнсийэҕэ Вьетнамы икки аҥы араарбыттар — Хоту уонна Соҕуруу.
• От ыйын 22 — ССКП Киин кэмитиэтэ (ЦК КПСС) "Дьоҥҥо чөл олох пропагандатын күүһүрдэр миэрэлэр тустарынан" уураах ылыммыт. Мантан ыла Сэбиэскэй Сойуус үрдүнэн арыгыһыттары сэмэлиир, чөл олоҕу, физкультураны көҕүлүүр хампаанньа саҕаламмыт.
• От ыйын 31 — Италия альпинистара аан бастакынан К2 (Чогори) диэн Гималаай хайаларыгар баар чыпчаалга тахсыбыттар. Бу чыпчаал үрдүгүнэн аан дойдуга иккис.

Атырдьах ыйа

• Атырдьах ыйын 21 — Саха сиригэр Далдын үрэҕэр бастакы кимберлиит туруупката көстүбүт. Бу «Зарница» диэн ааттаммыт кимберлит туруупкатын геолог Лариса Попугаева уонна сирдьит Федор Беликов булбуттара.
• Атырдьах ыйын 24 — АХШ-ка хомуньуус баартыйатын боппуттар.

Балаҕан ыйа

• Балаҕан ыйын 17 — Саҥа Сир диэн икки бөдөҥ арыыттан турар архипелаагка сэбиэскэй ядернай полигон тэриллибит. Бастакы ядернай дэлби тэптэрии 1955 сыллаахха уу анныгар буолбута. 1957 сыллаахха олохтоох дьураактары күүстэринэн Архангельскай уобаласка көһөрбүттэрэ. Арыыга барыта 132 дэлби тэптэриини оҥорбуттара биллэр.

• Балаҕан ыйын 30 — АХШ бастакы атомнай уу аннынан сылдьар хараабылын үлэҕэ киллэрбит. Билигин маннык уу аннынан сылдьар ракеталаах хараабыллар Арассыыйа уонна АХШ ядернай күүстэрин биир сүрүн элэмиэнэ буолаллар.

Сэтинньи

• Сэтинньи 1 — ССРС Миниистирдэрин Сэбиэтэ Үөһээ Бүлүүгэ Нам нэһилиэгэр механизаатардары үөрэтэн таһаарар училищены арыйарга ыйаахтаабыт.

Ахсынньы

• Ахсынньы 4 — АХШ-ка Майами куоратыгар бастакы Burger King диэн фаст-фуд ресторана аһыллыбыт.
• Ахсынньы 23 — Аан дойдуга бастакы ситиһиилээх бүөрү көһөрүү эпэрээһийэтин АХШ хирурдара Джозеф Маррей уонна Хартвелл Харрисон оҥобуттар.

Төрөөбүттэр

• Жирков Егор Петрович - Педагогическай наука доктора,
• Татаринов Владимир Семенович — саха эстрадатын ырыаһыта, биллиилээх мелодист.
• Олунньу 2 — Михалев Виктор Михайлович — история билимин кандидата
• Олунньу 17 — Зоя Дуранова — норуот эмчитэ, көрбүөччү, алгысчыта, билгэhит.
• Олунньу 26 — Реджеп Тайип Эрдоган — 2003-2014 сылларга Туурсуйа премьер-миниистирэ (дойду баһылыга), 2014 сылтан ыла Туурсуйа бэрэсидьиэнэ (конституцияҕа уларыйыы киирэн эмиэ дойду баһылыга).

• Муус устар 6 — Захарова Раиса Яковлевна (06.04.1954—05.01.2013) — саха норуодунай артыыһа.
• Муус устар 7 — Джеки Чан (дьиҥ. аата Чан Кон Сан), актер, режиссёр, продюсер, каскадёр, трюк туруорааччы.

• Бэс ыйын 10 — Егор Жирков — бэлиитик, түмэт дьайыксыт, педагогика билимин дуоктара.
• Бэс ыйын 23 — Мигалкин Иван Васильевич, поэт, тылбаасчыт, оҕо суруйааччыта, публицист.

• Атырдьах ыйын 15 — Егор Борисов — биллэр саха бэлиитигэ, 2003—2010 СӨ бырабыыталыстыбатын салайааччыта, 2010 с. от ыйын 17 күнүттэн 2018 сыл ыам ыйын 28 күнүгэр диэри Саха Өрөспүүбүлүкэтин бэрэсидьиэнэ (дуоһунас 2012 сыл бэс ыйын 8 күнүгэр Ил Дархан (Глава) диэн ааттаммыта).

• Балаҕан ыйын 26 — Егор Старостин - Байаҕантай (28.07.2018 өлб.) — теплофизик, геокриолог учуонай, техническэй билим дуоктара, Хоту дойду физикаҕа-техникаҕа кыһалҕаларын үнүстүүтүн дириэктэрэ, бэйиэт, Саха Өрөспүүбүлүкэтин суруйааччыларын сойууһун чилиэнэ.

• Сэтинньи 10 — Акимов Александр Константинович — экономическай билим доктора.
• Сэтинньи 15 — Чигирёва Нина Николаевна — опера ырыаһыта (меццо-сопрано).
• Ахсынньы 9 — Жан-Клод Юнкер, Лүксембург премьер миниистирэ

Өлбүттэр

• II Одунуттан (билигин Горнай улууһун сирэ) төрүтттэх, муосчут, чеканщик, ювелир, Саха сирин норуодунай уруhуйдьута, ССРС уруhуйдьуттарын Сойууһун чилиэнэ Мамаев Иван Федорович өлбүт.

• Бэс ыйын 7 — Алан Матисон Тьюринг (1912 төр.), Англия математига, бастакы ЭВМ-нары оҥорооччу.

• От ыйын 13 — Фрида Кало, Мексика уруhуйдьута
• Сэтинньи 3 — Анри Матисс, Франция уруhуйдьута
• Сэтинньи 28 — Энрико Ферми — бастакы атомнай реакторга үлэлээбит уонна квантовай физикаҕа улахан сайдыыны оҥорбут Италия физигэ. Нобель бириэмийэтин лауреата.