Pang-abay

Wikibooks

Mayroon sa Wikibooks ng patungkol sa Pang-abay.

Ang pang-abay o lampibadyâ ay mga salitang naglalarawan sa pandiwa, pang-uri at kapwa pang-abay.

Uri ng Pang-abay

Sa aklat ni Lope K. Santos na Balarila ng Wikang Pambansa na nailathala sang-ayon sa Commonwealth Act No. 184 (1936), Executive Order No. 263 (1940), Executive Order No. 134 (1937), isinulat niya kung paano ang tamang balarila (kalakip ang pang-abay) ng Wikang Pambansa na Tagalog na kalaunan ay magiging Filipino. Si Lope K. Santos din ang lumikha ng salitang "balarila" na tambalan ng dalawang salitang "bala" at "dila" kung saan naging "r" ang "d" nang ito ay nagsama.

Mayroong labing-anim na uri ang pang-abay at ang mga ito ay: Pamanahon, Panlunan, Panggaano, Panulad, Pananong, Pang-agam, Panang-ayon, Pananggi, Pamitagan, Panunuran, Panturing, Pamaraan, Ingklitik, Benepaktibo, Kusatibo, at Kondisyonal

Ang pang-abay ay naaari hinggil sa limang kaanyuan: PAYAK (isang likas na salita lamang), MAYLAPI (nagdadagdag ng lapi), INUULIT (nauulit ang salita), TAMBALAN (dalawang salita ang pinagsama), at PARIRALA (maraming kataga at salita).

Pamanahon

Ang pang-abay na pamanahon ay nagsasaad kung kailan naganap, ginaganap o gaganapin ang isang pangyayari o kilos.

Mayroon itong tatlong uri:

• May pananda - nang, sa, noon, kung, kapag, tuwing, buhat, mula, umpisa, at hanggang

Halimbawa: "Kailangan mo bang pumasok nang araw-araw?"

• Walang pananda - kahapon, kanina, ngayon, mamaya, bukas, sandali, at iba pa

Halimbawa: "Manonood kami bukas ng pambansang pagtatanghal ng dulang Pilipino."

• Nagsasaad ng dalas - araw-araw, tuwing umaga, taun-taon, at iba pa

Halimbawa: "Tuwing buwan ng Mayo ay nagdaraos kami sa aming pook ng santakrusan."

Lahat ng maaaring gamiting pang-abay na pamanahon: kahapon, kagabi, ngayon, bukas, kangina, kanina, mamayâ, umaga, tanghali, hapon, araw, gabi, araw-gabi, maghapon, magdamag, kamakalawa, kamakatlo, kamakapat, samakalawa, samakatlo, samakapat, linggo, buwán, taon, makalawa, makaitlo, makatlo, na, pa, nang, sandali, bago, muna, dati, parati, lagi, tuwi, tuwi-tuwi na, saka, bihira, samantala, kailanman, pagdaka, pagkuwan, kagyat, kaagad, agad, kabud, mana'y, alipala, kananawa, kaginsaginsa, karingatdingat, kamalamala, walang anu-ano, walang-abug-abog, balang-araw, may-araw, pana-panahon, habang-panahon, nang-una-una pa, sa mula-mula pa, sa tanang-buhay

Panlunan

Ito ay nagsasaad ng lugar kung saan naganap ang pangyayari. Samakatuwid, ito ay nagsasabi kung saan ginawa, ginagawa, at gagawin ang kilos sa pangungusap; sa ibang pananalita ay tumutukoy ito sa pook na pinangyarihan, o pangyayarihan ng kilos sa pandiwa. Karaniwang ginagamit ang mga pariralang may sa, kina o kay.

Ginagamit ang sa kapag ang kasunod ay isang pangngalang pambalana o isang panghalip. Ginagamit naman ang kay at kina kapag ang kasunod ay pangngalang pantangi na pangalan ng isang tao.

Halimbawa: "Maraming masasarap na ulam ang itinitinda sa kantina." ; "Nagpaluto ako kina Aling Inggay ng masarap na mamon para sa kaarawan."

Lahat ng maaaring gamiting pang-abay na panlunan: dini, dito, diyan, doon, saanman, malapit, malayo, sa may, nasa may, sa loob, sa labas, sa harap, sa harapan, sa tapat, sa likod, sa likuran, sa ibabaw, sa ilalim, sa itaas, sa ibaba, sa siping, sa piling, sa tabi, sa dako, sa gawi, sa kabila, sa magkabila, buhat, mula, sapul, hanggang, sa, kay, kina

Panggaano o pampanukat

Ito ay nagsasaad ng timbang, bigat, o sukat. Sumasagot ang pang-abay na panggaano sa tanong na gaano o magkano.

Halimbawa: "Tumaba ako nang limang libra."

Lahat ng maaaring gamiting pang-abay na panggaano: marami, katakot-takot, kaunti, munti, unti, bahagya, bihira, kulang, wala, na, pa, sapat, sukat, kaigihan, kainaman, katamtaman, lamang, laang, lang, man lamang, man laang, man lang

Panulad

Ito ay nagsasaad ng pagkatulad ng isang bagay mula sa ibang bagay. Ito rin ay maaaring magsaad ng kahigitan o kalamangan. Ang mga pang-abay na panulad din ay madalas na mayroong "di-" sa unahan.

Halimbawa: "Ga-dagat ang lawak ng palaruan namin."

Lahat ng maaaring gamiting pang-abay na panulad: ga, gaya, gayon din, labis, higit, lubha, lalo, kaysa, totoo, di-hamak, di-kawasa, di-sapala, di-gaano, di-gasino, di-magkakano, di ano lamang.

Pananong

Maunti lamang ang pang-abay na pananong at ito ay: gaano, maano, magkano, paano, ba, baga, kayâ, bakit, diyata, ha, hane

Pang-agam

Ito ay nagbabadya ng hindi o kawalan ng katiyakan sa pagganap sa kilos ng pandiwa. Ginagamit sa pangungusap ang mga pariralang marahil, siguro, tila, baka, wari, parang, at iba pa.

Halimbawa: "Marami na marahil ang nakabalita tungkol sa pasya ng Sandiganbayan."

Lahat ng maaaring gamiting pang-abay na pang-agam: ga, tila, wari, mandin, anaki, yata, marahil, kaipala, baka, mamaya pa'y, di sasala, walang sala, di-malayo, malapit-lapit, pag-nagkataon, pag nagkabisala', siguro'

Panang-ayon

Ito ay nagsasaad ng pagsang-ayon. Ginagamit dito ang mga salitang oo, opo, tunay, sadya, talaga, syempre at iba pa

Halimbawa: "Talagang mabilis ang pag-unlad ng bayan."

Lahat ng maaaring gamiting pang-abay na panang-ayon: oo, opo, oho, siyá nga, totoo, tunay, talaga, naman, marahil, tila, maaari, kapala pa, ganoon nga, mangyari pa, hala na nga, bahala na, ngâ, din, man, naman, pala, ngani, patí, sampún

Pananggi

Ito ay nagsasaad ng pagtanggi o pagtutol. Nilalagyan ito ng mga pariralang katulad ng hindi, di at ayaw.

Halimbawa: "Hindi pa lubusang nagamot ang kanser."

Lahat ng maaaring gamiting pang-abay na pananggi: hindi, huwag, wala, ayaw, aywan, di, wag, ayoko, ayaw ko, edi wag

Pamitagan

Ito ay nagsasaad ng paggalang. Ginagamit dito ang po/ho at opo/oho.

Halimbawa: "Kailan po ba kayo uuwi sa lalawigan ninyo?"

Lahat ng maaaring gamiting pang-abay na pamitagan: po, ho, tabi, sintabi, alang-alang, pakundangan, tabing-galang, mawalang-galang, huwag maging mahalay

Panunuran

Masasabi lamang na pang-abay na panunuran ang isá kung ito ay nakatangan sa pandiwang lantad o di-lantad. Tinutukoy nito ang ayos ng pagkakasunod-sunod ng hanay o kalagayan.

Halimbawa: "Ikaw muna ang maghimpil ng pinggan, bago ako."

Lahat ng maaaring gamiting pang-abay na panunuran: munâ, bago, sakâ, una, una-una, uná-uná, kauna-unahan, kahuli-hulihan, katapus-tapusan, kawakas-wakasan, panabay, sabay-sabay, panunod, sunod-sunod.

Panturing

Ito ang mga pang-abay na nagsasaad ng pagtuturing o pagkilala ng utang-na-loob, o kasiyahang-loob sa isang mabuting pangyayari o biyayang natamo.

Halimbawa: "Buti nalang may natira pang upuan at nang makaupo tayo."

Lahat ng maaaring gamiting pang-abay na panturing: salamat, mabuti naman, mabuti na lamang, mabuti nalang, buti naman, buti nalang, nanghaw at

Pamaraan

1) Ito ay naglalarawan kung paano naganap, nagaganap, o magaganap ang kilos na ipinahahayag ng pandiwa. Ginagamit sa ganitong uri ng pang-abay ang mga panandang nang, na, at -ng. Halimbawa nito ay magaling, mabilis, maaga, masipag, mabait, maganda at iba pa.

Halimbawa: "Sinakal niya ako ng mahigpit."

2) Ayon kay Santos, "ang mga pang-abay na pamaraan ay di lamang sa paraán tumutukoy kundi patí sa anyó, kilos o buód ng pagganáp o pangyayaring isinasaad ng pandiwà o ng pananalitang ináabayan."

Halimbawa: "Siya ay kusang napaalis dahil sa pagkahiya."

Lahat ng maaaring gamiting pang-abay na pamaraan ay: kusà, sadyâ, talaga, tikis, tambing, pilit, tahas, tandis, tuloy, lubos, ganap, kanuwa, kunwari, sayang, bahagya, bulinya, halos, kulang, bukod, tangi, bukudtangi

Ingklitik

Ito ay mga kataga sa Filipino na karaniwang nakikita pagkatapos ng unang salita sa pangungusap. Ito ay ang man, kasi, sana, nang, kaya, yata, tuloy, lamang/lang, din/rin, ba, pa, muna, pala, na, naman at daw/raw.

Halimbawa: "Lasing na yata siya."

Benepaktibo

Ito ay nagsasaad ng benepisyo para sa isang tao. Ito ay karaniwang binubuo ng pariralang pinangungunahan ng para sa.

Halimbawa: "Ang ikinokolektang buwis ay para sa pag-unlad ng bansa."

Kusatibo

Ito ay nagsasaad ng dahilan ng pangganap sa kilos ng pandiwa. Ito'y makikilala sa parirala o sugnay na pinangungunahan ng dahil sa.

Halimbawa: "Dahil sa TPLEx, mas mabilis na ang biyahe mula Maynila hanggang Baguio."

Kondisyonal

Ito ay nagsasaad ng kondisyon para maganap ang kilos na isinasaad ng pandiwa. Ito ay may mga sugnay o pariralang pinangungunahan ng kung, kapag/pag, at pagka.

Halimbawa: "Magiging maganda ang kalsada kung lilinisin nila ang mga nakakalat na basura."

Mga sanggunian

Mga Pinagkukunan

• Pang-abay. mamsha.tripod.com. Retrieved 17 June 2019.
• Pinagyamang Pluma 9, by Ailene G. Baisa-Julian, Mary Grace G. del Rosario, Nestor S. Lontoc ISBN 978-971-06-3652-5, pp. 363-364
• Santos, Lope K.; Zafra, Galileo S. (2019). Balarila ng Wikang Pambansa. Manila: AKLAT NG BAYAN.